Vai ai contenuti

Da li macchi e da li steddi

Eventi
DA LI MACCHI E DA LI STEDDI
Maria Antonietta Pirrigheddu

Illustrazioni di Tomaso Pirrigheddu

«Alalampa alalampa, a ca mori a ca campa», salutesi Battittinu buchendisi lu bunettu.
  «A ca campa a ca mori» li rispundisi l’altu, comu si fussia stata la cosa più normali di lu mundu.
  Battittinu - cussì dicìa di cjamassi, lachendisi la “s” in caminu – era un cioanottu cumpritu e beneduccatu. La mamma l’aìa imparatu tuttu lu ch’aìa pudutu, subrattuttu a cumpultassi bè cu l’angeni e a no fa dannu a nisciunu. In Bilchiddoni lu cunniscìani tutti, e ancora si dugna tantu a calcheunu villa facìa la risa, s’erani abbittuati a lu modu curiosu ch’aìa di faiddà. Anzi, calche unu n’aìa puru suggjizioni. Chi dapoi, li cuntrasti cu iddu gjà erani pochi: sì e no bongiorno e bonasera (o meddu, alalampa alalampa) e calche alta cusedda. Gjà no v’era lu piriculu di brià.

  Lu fattu è chi Battittinu, mischineddu, no era isciutu sincaru. Francisca, la mamma, l’aìa autu a manna a manna; e siccomu si dici chi li disgrazi no venini mai soli, poi di pocu aìa battiatu. Cussì la colcia femina s’era auta cun dui gruci innantu, anzi tre: una criatura comu Deu ni faci, lu lettu friscu e la cridenzia boita. Com’era risciuta a tirà addananzi, solu Nostru Signori la sa.
Battittinu era cattolicu abbeddu, e andàa a missa dugna duminica. «Da lu truncu esci l’ascia, da l’ascia esci l’asciolu, come lu babbu cussì lu fiddolu», dicìa fendisi la gruci candu intràa in gjesgia. Lu parracu nou, a lu cumenciu, era filmatu ammaraigliatu abbeddu. Cussì aìa pruatu a dalli un’acconcia e a imparalli l’orazioni in grazia di Deu, ma s’era arresu subbitu.
  Puru Mariagnula, la patrona di la bruttea, aìa cilcatu di tirannilli calche paraula in più da la ’ula, ma no v’era statu ’essu. «A bona fami no s’agatta malu riccattu», li dicìa iddu pugliendili lu bigliettu di la spesa. E da chì no nillu bucàani.

L'omu cu l'asinu (Tomaso Pirrigheddu)A dugna modu, ancora sidd’era di pochi faeddi e dulci di cialbeddu, era risciutu a fassi ’ulé bè. Cussì, candu sparisi da ’ia pa un mesettu, li bilchiddonesi cumincesini a preoccuppassi. Timendi di distulbà, pinsesini di mandalli a casa proppiu a don Baignu, pal vidé cosa l’era cappittatu.
  «Battittinu no sta bè», li disi la mamma fendilu intrà illa stanzia di lu fiddolu. «Lu mali ch’à a capu da cand’è natu è cumincendi a dalli fastidiu. Deu nillu bochia in bè».
  Lu preti ni tiresi lu rusariu da busciaccara e cumincesi a sgraniallu, pusendisi a fianc’a lu lettu. Lu malatu parìa drummitu ed era a sorraca posta. Puru Francisca si piddesi la catrea e si punisi a pricà. Tutt’a una, candu oramai erani arriati a la “Salve Regina”, Battittinu sbarrachesi l’occji e si figgjulesi a don Baignu:
  «Dinà in manu e asinu in funi!» li disi cu l’affannu. E si turresi a drummì.
  «Cosa m’arà vulutu dì?» dummandesi lu preti rimutendici lu rusariu.
  «E ca ni sa!» rispundisi chidda, accumpagnendilu a la ’janna. «V’arà ringraziatu pa la ’isita».

  Turrendisinni a la canonica, don Baignu no pudìa fa a mancu di pinsà a li parauli di Battittinu. Di chi asinu era faiddendi? No l’arà auta cu iddu, no? E no, tuttu li pudìani dì, ma no di celtu ch’era un asinu! E dapoi, “dinà in manu”... siccomu n’aìa abbeddu di dinà, colciu parracu poaru in canna chi no riscìa mancu a punì a banda lu tantu d’accuncià la cupaltura di la ’jesgia... E li cattru soldi ch’aìa vill’aìani furati, la sera primma, e no v’era ’essu di immaggjinassi ca pudìa esse statu...
  Don Baignu stesi tutta la notti a voltula e gjira, senza pudé cjudì occji. Candu piddesi sonnu, a matinata fatta, si sunniesi un omu tirendi un asinu cu la beltula piena di dinà, passendi addananzi a lu campanili. La colcia bestia no ni ’ulìa sapé di muissi, ma più idda si puntàa più l’omu la tiràa a scacanu e a gjastimi.

  Lu sonu di li campani cillu fesi brincà da lu lettu, comu si l’aissini lampatu innantu unu stagnali d’ea frisca. E comu punisi pedi in tarra, cumprindisi lu sonniu. Eccu ca l’era chi s’aìa furatu li dinà! L’unicu chi silli pudìa aè pultati senza fassi suspittà. L’ultulanu! Sì sì, proppiu l’ultulanu. Era arriatu cu l’asinu garrigu di faa e sinn’era andatu cu un garrigu più pisutu.
  Lu parracu accjappesi lu ’jacanu e insembi currisini a casa di lu latru. L’agattesini cuntendi minuti innnant’a la banca, cun tutti li muntuneddi assintati unu a fiancu a l’altu. La fura no aìa fruttatu abbeddu: v’erani solu l’offerti d’una chita, e in Bilchiddoni no erani di manica lalga. Don Baignu si fesi turrà dugna cincu franchi e, pal no dinunziallu, si fesi prummittì chi pa tuttu lu stiu l’arìa pultatu la robba di l’oltu senza fassilla pacà. L’ultulanu aesi a caru a accittà.

  Turrendisinni a la lestra, gjà in ritaldu pa la missa, lu preti rimusginàa a boci alta. «Ma figgjula a Battittinu, mi’! Comu diaulu arà fattu a induinalla?», ripittìa a lu ’jacanu.
  «Villa dé aé scupiata Nostra Signora», rispundìsi chiddu ridendisilla. «No erati dicendi lu rusariu, candu v’à faiddatu?»
  «Pò esse. Tu sei burrulendi, e invecci pò esse proppiu cussì. Però sarà meddu no dilla a nisciunu, no sia chi n’eschia un abbulottu.»

  La dì infattu s’era gjà spalta la boci. E comu sempri suzzedi, più passàa di bucca in bucca più la cosa s’allalgàa.
  «Lu latru è intratu a dinotti e s’à pultatu tuttu, puru la gruci d’oru di l’altari», facìa lu contu unu illu cidderi, fendisi pianà un’alta tazza.
  «Don Baignu è statu aggjutatu da l’agnuli», dicìa un’alta felma a meza carrera, cu una duzina di femini in gjirioni ascultendila a bucca abbalta. «Sinnò no vill’arìa fatta a affruntalli, palch’erani in tre e almati puru!»
  Ma la cosa ch’aìa fattu più scalmentu era la palti auta da Battittinu. E di chissu tutti n’erani siguri: l’era isciuta la Madonna in sonniu e l’aìa ingjittatu und’era la refurtiva.

  
Battittinu cu li stragni (Tomaso Pirrigheddu)Francisca stintesi a cumprindì comu mai s’agattàa lu mundu in casa. Tutt’a una mezu paesi vulìa ’idé a Battittinu. Dugnunu aìa la spiranzia di riicì pur’iddu calche bon cunsiddu, cussì com’era suzzesu a lu preti. E magari puru calche miraculu... ca la pudìa dì? Intràani illa stanzia a unu a unu, palchì lu locu era strintu, cu la faccia cuntrita e a cappeddu in manu, e pruàani a falli la so’ dummanda cilchendi di no fassi intindé da li ch’erani fora ambarendi.
  No sempri Battittinu si dignàa di rispundì: lu più di li ’olti sighìa a drummì senza mancu intindelli. Dugna tantu però si sciutàa e ni sparàa una di li soi. Celtu no silla immaggjinàa chi dugna paraula vinìa presa come una sintenzia.

  «Battitti’, me’ fiddoli no ani gana di trabaddà... comu focciu a favilla intrà?»
  «Lu soli d’abbrili ti poni lu brunchili.»
  «Grazi, grazi abbeddu! V’araggju a pinsà bè.»
  Andendisinni tuccàani la mani a la mamma, ch’era sempri a gualdia innant’a la ’janna, e sinni prisintàa un altu.
  «Battitti’, no possu cumbattà a me’ sociara. Comu la barru?»
  «Gjaddina chi no picca, piccat’à.»
  «Chi Deu tilla pachia» lu salutàa lu stragnu, iscendici cu l’occji luccichi.
  «Battitti’, comu focciu cun me’ mudderi chi no mi s’accosta più?»
  «Ca scugni lu meli sinni licca li diti...»
  «Uahi, cosa arà vulutu dì?»

  Candu la boci si spaglisi puru illi paesi accultu, in casa di Francisca cumparisi una cascittedda pa l’offerti. No si sapìa ca l’aìa posta, ma sarìa stata una ’algogna tirà dritti senza lampacci nudda indrentu. Subrattuttu palchì s’aìani innantu l’occji di l’alti.
  Li furisteri erani capazzi di punissi in coda da la matinata chizzu, candu ancora in casa v’erani li serrandi falati. La sera a li setti si cjudìa tuttu e si ritiràa la cascittedda, palchì lu malatu aìa bisognu di ripusassi. La ’jenti sinn’andàa cuntenta, sigura d’aè riciutu un cunsiddu priziosu ancora si illu momentu no lu cumprindìa bè.

  La cosa andesi addananzi pal sei o setti mesi, finz’e chi una dì Battittinu spunisi di faiddà. Era arriatu. Lultimi parauli sill’adduchesi pa la mamma: «Ca nasci asinu no mori russignolu», li disi sgalinendi. E no abbrisi più bucca.
  Lu funerali lu fesini in pompa manna, cu la banda e la curona da palti di lu Comuni. Arriesi puru lu ’escamu cu alt’e setti preti, pa dalli la binidizioni sulenna. Illa tumba fesini scrì: “Da li macchi e da li steddi si sani li cuseddi”.

  A lu mesi, dapoi di la funzioni, don Baignu andesi a agattà a Francisca. La femina era abbeddu addulurita, palchì ancora siddu lu fiddolu l’era isciutu mezu sciappatu, l’aìa sempri autu caru cant’e l’occji. Lu preti cilchesi di cunsulalla, appruvittendini pal fassi una bedda ciavanata.
  «Ditimi una cosa, chi no n’aggju mai presu capu», la dummandesi a un celtu puntu. «Ma com’è cuminciata la faccenda di li profezii? L’à sempri autu chistu donu, Battittinu, o è cosa chi sill’è sciutata a mannu?»
  Francisca abbassesi la cara. «Aggjummai donu, don Bai’...» li disi allisgendisi la faldetta.
  «Comu no?» insistisi iddu. «Dicini addirittura chi sia stata opara di la Madonna...»
  «Aggjummai», rispundisi Francisca un pocu valgugnosa. «Deu la sa da und’è isciuta chissa ciàttula. E mi faci maraiglia di ’oi... Pussibbuli chi no vi siati mai avvistu chi faiddàa a broccu?»

  
La mamma di Battittinu cu lu preti (Tomaso Pirrigheddu)Lu parracu si battisi la fronti cu la mani: d’impruisu l’era turratu a menti chiddu cuntrastu cu lu ’jacanu. Polca la miseria, la culpa era in bona palti proppiu la soia!
  «Eppuru parìa saiu abbeddu», riplichesi cilchendi d’accuncià la cosa. «Eu socu ch’à datu pareri chi mancu un gjudici o un avvoccatu.»
  «Dicìa lu chi li ’inìa bè, mischineddu» si lamintesi Francisca.
  «Ma tandu comu sarà lu fattu?»
  «Lu fattu è chi dugnunu cumprendi lu chi vo cumprindì, opuru chissu chi li cunveni», rispundisi idda. «Don Bai’, è come candu feti la predica ’oi. Davveru criditi chi tutti sappini lu chi vuleti dì? La ’jenti pidda lu chi li ’eni meddu o lu ch’à bisognu, e aggjungji lu chi pò. Palchì dugnunu li cosi li sa da pareddu. Ancora si illu momentu li pari di no arriavvi.»
  « E cussì facìami candu faiddàa Battittinu» cuncludisi lu parracu, dendisi un altu colpu a fronti. «Umbé di ’olti no ci n’avvidimu, ma li risposti l’aemu sempri. Basta pinsavvi.»

  Era calendi la sera, e no staggjìa bè a trattinessi a chiss’ora in casa di una femina sola, ancora sidd’era una passona manna.
  «Buchetiminni l’ultima curiositai», li disi avviendisi a lu pultoni. «Ma palchì Battittinu faiddàa solu a ditti e a mutti?»
  «No volarìa di piddammi pal macca si villa dicu», rispundisi Francisca.
  «Vi mancarìa altu!»
  «Eh... Deti sapé chi a palti tutti l’alti disgrazi ch’à autu, lu colciu me’ fiddolu era puru linghitentu...»
  «Avveru?»
  «Eh sì. Candu minni socu avvista arà autu forsi dui anni. Pa spriccà una paraula vi ’ulìa un qualtu d’ora. Più e più sidd’era lianti.»

  A don Baignu silli strignisi un pocu lu cori. Si turresi a pusà. «Ettandu?»
  «Ettandu eu aìa intesu chi umbè di ’olti a li steddi cu la linga trubbita li ’eni meddu siddu cantani, palchì cantendi no trambucchiggjani innant’a li parauli. Ma eu no v’era bona a imparallu a cantà. Arìa fattu più dannu che altu. Ettandu m’è vinuta la ’idea di imparalli li ditti e li modi di dì di l’antichi. Palchì mi pari sempri chi sonani come li canzoni...»
  «È veru!» disi lu preti pisendisinni da la catrea comu si l’aussia mussicatu una pulicia. «No v’aìa mai pinsatu! Gjù, intinditi chistu: “Ca no à di fa, lu diaulu nilli dà”. O sinnò: “Ca l’anda ascultendi, li so mali intendi”. Opuru: “Illi monti d’Alà, multa e menta ’eldi sta”. Vabbè, chistu no è un muttu.» Divintesi appena ruiu, avvidendisi di lu chi cill’era iscendi. Chissa sì chi sarìa stata una bedda trambuccata, pa un preti.
  «Aeti rasgioni Franci’, so avveru come li canzoni. E ancora candu no v’è la rima, c’entrani ill’ariccji come una musiga!»

  Idda si sintisi lu pettu allalghendisi, comu no li suzzidìa più da una ’ita. Tandu aìa fattu una cosa bedda... Tutti chiss’anni l’aìa passati dummandendisi sidd’era stata una bona mamma, vistu chi no aìa pudutu esse una bona mudderi, e si davveru aìa fattu pa lu fiddolu lu meddu chi si pudìa fa. E abà aìa autu una risposta, nientidimancu che da lu parracu. Tandu no era ’eru chi tutti li cosi li sapemu gjà: calche volta ’emu bisognu di calche unu chi cilli faccia ’idé meddu. Comu facìa Battittinu soiu. Vo dì ch’era natu pal chissu.
  «Avvidecci, v’aspettu duminica a la missa», la salutesi don Baignu. E sinn’andesi cantendisilla tra iddu e iddu.
  Francisca li fesi di mani. S’asciuttesi l’occji cu lu biccu di lu miccalori e cjudisi la ’janna.

Torna ai contenuti